Dr. W EP. 97 ปวดส้นเท้า รองช้ำ? 🦶💥 ไม่ใช่แค่ "อักเสบ"? รู้จัก Plantar Fasciopathy & วิธีดูแล!

😄 สวัสดีครับ! Dr. W กลับมาอีกครั้งครับ! วันนี้เราจะมาคุยกันถึงปัญหาปวดเท้าที่พบบ่อยที่สุดอย่างหนึ่ง ที่สร้างความทรมานในทุกย่างก้าว โดยเฉพาะก้าวแรกของวัน นั่นคืออาการ "ปวดส้นเท้า" ที่คนส่วนใหญ่รู้จักในชื่อ "โรครองช้ำ" หรือ Plantar Fasciitis (PF) ครับ

ภาวะนี้เกิดจาก Plantar Fascia หรือพังผืดใต้ฝ่าเท้า ซึ่งเป็นแผ่นเนื้อเยื่อหนาๆ ที่ขึงจากกระดูกส้นเท้า (Heel bone) ไปยังโคนนิ้วเท้า ทำหน้าที่สำคัญในการพยุงอุ้งเท้า (Arch of foot) และรับแรงกระแทก เกิดการบาดเจ็บ ระคายเคือง หรือมีการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างขึ้น

แต่... คำว่า "-itis" ใน Plantar Fasciitis มันหมายถึง "การอักเสบ" (Inflammation) จริงๆ หรือ? และแนวทางการรักษาที่มีประสิทธิภาพที่สุดในปัจจุบันคืออะไร? มาหาคำตอบกันครับ!

📌 ไขความจริง: รองช้ำ (Plantar Fasciitis) - การอักเสบ หรือ ความเสื่อม? และการรักษาที่เหมาะสม

1️⃣อาการและใครคือกลุ่มเสี่ยง? (Symptoms & Risk Factors)

🔸 อาการเด่น (จากภาพด้านล่าง):

 เจ็บที่ ส้นเท้าด้านล่าง หรืออาจลามมาที่อุ้งเท้า

 มัก ปวดมากที่สุดในก้าวแรกๆ หลังตื่นนอนตอนเช้า ☀️ หรือหลังจากนั่งนานๆ แล้วลุกเดิน

 อาจ ปวดมากขึ้นเมื่อยืนหรือเดินนานๆ

🔸 กลุ่มเสี่ยง (จากภาพด้านล่าง):

 อายุ 45-64 ปี

 ผู้ที่มีน้ำหนักเกิน หรือ โรคอ้วน

 ผู้ที่ทำงานที่ต้องยืนนานๆ

 ผู้ที่มีข้อเท้ากระดกขึ้นได้น้อย (Limited Ankle Dorsiflexion) หรือกล้ามเนื้อน่องตึงตัว

2️⃣ สาเหตุ: ไม่ใช่แค่ "อักเสบ" แต่เป็น "ความเสื่อม"? (Cause: Degeneration > Inflammation?) 🤔

🔸 ชื่อเดิม "-itis" อาจไม่ตรง!: แม้ชื่อจะบอกว่าอักเสบ แต่เมื่อนำชิ้นเนื้อพังผืดของผู้ที่เป็นรองช้ำเรื้อรังไปตรวจ มักพบ ลักษณะความเสื่อมของคอลลาเจน (Degenerative process / Fasciosis) เป็นหลัก และพบเซลล์อักเสบเฉียบพลันน้อยมาก

🔸 ชื่อใหม่ที่สะท้อนความจริง: ปัจจุบันจึงนิยมใช้คำว่า "Plantar Fasciopathy" (-opathy = พยาธิสภาพ) หรือเรียกตามอาการหลักคือ "Plantar Heel Pain (PHP)" เพื่อสะท้อนความเข้าใจว่ามันเป็นปัญหาเชิง "ความเสื่อม" และ "การรับภาระเกินกำลัง (Overload)" ของพังผืด มากกว่าการอักเสบเฉียบพลัน

3️⃣ แนวทางการรักษาที่ดีที่สุด (Best Practice Recommendations)

🔸 การรักษาหลัก (Core Treatment): สิ่งที่ควรทำเป็นอันดับแรกและมีหลักฐานสนับสนุนดีที่สุด คือการผสมผสาน 3 อย่างนี้:

1. การติดเทป (Taping): เช่น เทคนิค Low-Dye taping เพื่อช่วย พยุงอุ้งเท้า และ ลดแรงดึง/แรงกระทำ ต่อ Plantar Fascia ชั่วคราว ช่วยลดปวดได้ดีในระยะแรก 👍

2. การยืด (Stretching): เน้นยืด ตัว Plantar Fascia โดยตรง (เช่น นั่งไขว่ห้าง ดึงนิ้วเท้ากระดกขึ้น) และ ยืดกล้ามเนื้อน่อง (Calf Muscles) ทำสม่ำเสมอ

3. การให้ความรู้และปรับปัจจัย (Individualised Education & Load Management): ให้ข้อมูลเกี่ยวกับภาวะ PHP, ปัจจัยเสี่ยง, การจัดการ Load (ลดกิจกรรมที่กระตุ้นปวดมากชั่วคราว), การเลือกรองเท้าที่เหมาะสม (มี Support, ไม่แบนราบ), การปรับการยืน/เดิน

🔸 การรักษาลำดับถัดไป (หาก Core Treatment ไม่ดีขึ้น):

Shockwave Therapy (ESWT): อาจพิจารณาเป็นลำดับถัดมา แต่! มีงานวิจัยใหม่ล่าสุด (PMID: 38904119) ชี้ว่า ESWT อาจ ไม่ได้ให้ประโยชน์เพิ่มเติม เหนือกว่าการให้คำแนะนำ+ใส่แผ่นรองเฉพาะบุคคล -> ประสิทธิภาพอาจต้องพิจารณาเป็นรายบุคคล 🤔

แผ่นรองเฉพาะบุคคล (Custom Orthoses): อาจพิจารณาหากวิธีอื่นไม่ได้ผล หรือใช้ร่วมกับวิธีอื่น

🔸 การรักษาที่ควร "ระวัง" หรือ "ไม่แนะนำ":

◾️ Corticosteroid Injections (ฉีดสเตียรอยด์): ⚠️ อาจลดปวดได้ดีใน ระยะสั้นมาก แต่ ไม่มีข้อมูลยืนยันความปลอดภัยระยะยาว และ อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อ Fascia rupture! การฉีด+ออกกำลังกาย ก็ไม่ได้ดีกว่า การให้คำแนะนำ+Heel cup -> ควรใช้เมื่อจำเป็นจริงๆ

◾️ ยาแก้ปวด/ยาต้านอักเสบ: ใช้เท่าที่จำเป็นระยะสั้น (Paracetamol ก่อน ตามด้วย NSAIDs)

◾️ การผ่าตัด: เป็นทางเลือก สุดท้ายจริงๆ หลังรักษาอื่นๆ ไม่ได้ผลนานกว่า 6-12 เดือน

 💡 ข้อคิด:

✅ ปวดส้นเท้า รองช้ำ (Plantar Fasciopathy/PHP) ส่วนใหญ่มักเกิดจาก ความเสื่อมและการรับภาระเกินกำลัง ไม่ใช่การอักเสบเฉียบพลัน

✅ การรักษาหลักที่มีประสิทธิภาพและปลอดภัยคือ Taping + Stretching (Fascia & Calf) + Education/Load Management

✅ การรักษาอื่นๆ เช่น Shockwave, Orthoses, ฉีดยา ควรพิจารณาอย่างรอบคอบถึงข้อดี ข้อเสีย และหลักฐานสนับสนุนล่าสุด ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญเสมอครับ 😄

⚡️ เคสตัวอย่างจากคลินิก ⚡️

คุณครู 👨🏻‍🏫 อายุ 50 ปี ยืนสอนนาน มีน้ำหนักเกินเล็กน้อย เริ่มมีอาการ เจ็บแปล๊บที่ส้นเท้าขวา ก้าวแรกตอนเช้า และปวดมากขึ้นช่วงบ่ายหลังยืนสอนนานๆ เป็นมา 2-3 เดือน

การประเมิน:

✅ กดเจ็บชัดเจนที่จุดเกาะ Plantar Fascia ด้านหน้าต่อกระดูกส้นเท้า

✅ ปวดมากขึ้นเมื่อทดสอบ Windlass Test

✅ พบว่า กล้ามเนื้อน่อง (Calf muscles) ตึงตัวมาก ข้อเท้ากระดกได้น้อย (Limited Dorsiflexion)

✅ NKT/NMI Assessment: พบรูปแบบที่ Gastrocnemius/Soleus (น่อง) ทำงานหนักและตึงตัวมาก (Facilitated) ซึ่งเพิ่มแรงดึงต่อ Plantar Fascia ขณะที่ Tibialis Anterior (กล้ามเนื้อหน้าแข้งด้านหน้า) ซึ่งช่วยในการควบคุมการเคลื่อนไหวข้อเท้าและการลงน้ำหนัก ทำงานได้ไม่เต็มที่ (Inhibited)

แผนการรักษา (เน้น Core Treatment ตาม Best Practice):

✅ Education & Load Management:

🔹 อธิบายภาวะ PHP, ปัจจัยเกี่ยวข้อง (ยืนนาน, นน., น่องตึง)

🔹 แนะนำ ลดการยืนนานๆ ติดต่อกัน, เลือกรองเท้า ที่มี Support, สอน Pain Monitoring

✅ Taping:

🔹 ทำ Low-Dye Taping พยุงอุ้งเท้า ลดแรงกระทำต่อ Fascia ในช่วงแรก

✅ Manual Therapy & Corrective Exercise (NKT/NMI):

🔹 ใช้เทคนิค Manual Release คลาย Gastrocnemius/Soleus ที่ Facilitated

🔹 กระตุ้น (Activate) Tibialis Anterior ที่ Inhibited ด้วยท่า Resisted Dorsiflexion/Inversion  Exercise Progression (เมื่อปวดลดลง):

🔹 เริ่มฝึก Intrinsic foot muscles strengthening (เช่น Towel curl, SFE - EP 96)

🔹 ฝึก Calf raises (เมื่อน่องคลายตัวและ Tibialis Ant ทำงานดีขึ้น)

✅ Stretching Program:

🔹 สอน Plantar Fascia specific stretch (ดึงนิ้วเท้าขึ้น) ทำค้าง 10-15 วิ x 10 ครั้ง, วันละ 2-3 รอบ

🔹 สอน Calf Stretch (เข่าตึง+เข่างอ) ทำค้าง 30 วิ x 3-5 ครั้ง, วันละ 2-3 รอบ

ผลลัพธ์:

✅ หลังจากทำ Core Treatment ควบคู่กับการปรับแก้ Muscle Imbalance (NKT/NMI) อาการ ปวดส้นเท้าตอนเช้าและหลังยืนนานลดลงอย่างชัดเจน

✅ ข้อเท้ามีความยืดหยุ่นและควบคุมได้ดีขึ้น

✅ กลับไปยืนสอนได้สบายขึ้น

ข้อสังเกต: การรักษา PHP ที่มีประสิทธิภาพ ไม่เพียงแต่ดูแลที่ตัวพังผืดโดยตรง (ยืด, เทป) แต่ยังรวมถึงการ แก้ไขปัจจัยที่เกี่ยวข้อง เช่น ความตึงตัวของน่อง หรือการทำงานของกล้ามเนื้ออื่นๆ ที่เสียสมดุล (ตามหลัก NKT/NMI) ซึ่งช่วยให้ผลการรักษาดียิ่งขึ้นและยั่งยืนครับ!

References

 1. Lemont, H., Ammirati, K. M., & Usen, N. (2003). Plantar fasciitis: a degenerative process (fasciosis) without inflammation. Journal of the American Podiatric Medical Association, 93(3), 234–237. (PMID: 12756315)

 2. Riel, H., et al. (2024). Plantar heel pain (plantar fasciopathy): an updated overview of systematic reviews. British Journal of Sports Medicine. Advance online publication. (PMID: 38904119)

 3. Trojian, T., & Tucker, A. K. (2019). Plantar Fasciitis. American Family Physician, 99(12), 744–750. (PMID: 31194490)

 4. Martin, R. L., Davenport, T. E., Reischl, S. F., et al. (2014). Heel pain—plantar fasciitis: revision 2014. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 44(11), A1–A33. (PMID: 28219944)

 5. Whittaker, G. A., Munteanu, S. E., Menz, H. B., Tan, J. M., Rabusin, C. L., & Landorf, K. B. (2021). Best practice guide to conservative management of plantar heel pain: a modified Delphi study. British Journal of Sports Medicine, 55(19), 1108–1118. (PMID: 33785535)

 6. JAMA Patient Page: Plantar Fasciitis. (2024). JAMA, 331(7), 614.

 7. Riel, H., et al. (2024). Radial extracorporeal shockwave therapy added to patient advice and customised foot orthoses for plantar heel pain: a multicentre randomised clinical trial. British Journal of Sports Medicine. Advance online publication. (PMID: 38904119)

 8. Whittaker, G. A., Munteanu, S. E., Menz, H. B., Tan, J. M., Rabusin, C. L., & Landorf, K. B. (2020). Corticosteroid injection for plantar heel pain: a systematic review and meta-analysis. British Journal of Sports Medicine, 54(16), 966–975. (PMID: 32001518)

 9. Johannsen, F. E., Herzog, R. B., Malmgaard-Clausen, N., et al. (2023). Exercise and load management versus exercise and corticosteroid injection versus patient advice and heel cup for treatment of plantar fasciopathy: a pragmatic, multicentre, randomised controlled trial. British Journal of Sports Medicine, 57(17), 1111–1119. (PMID: 37414460)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

บ้านใจอารีย์คลินิกกายภาพ มี 2 สาขา

!!ยินดีให้คำปรึกษา ฟรี!!

📌สาขา เยาวราช

-แผนที่ : https://g.co/kgs/kXSEbT

-โทร : 080 425 9900

-Line : https://lin.ee/6pVt7JG

📌สาขา เพชรเกษม81

-แผนที่ : https://g.co/kgs/MVhq7B

-โทร : 094 654 2460

-Line :https://lin.ee/cl1hNqe