Dr. W EP. 98 งอเข่า...มุมไหน "กด" ลูกสะบ้าที่สุด? 🤔 ไขความลับแรงกดข้อเข่า! 🦵📐

Werachart Jaiaree
18 พ.ค.
ยาว 3 นาที

😄 สวัสดีครับ! Dr. W กลับมาอีกครั้งครับ! หลังจากที่เราเจาะลึกเรื่อง Patellofemoral Pain (PFP) ตั้งแต่ภาพรวม ปัจจัยเสี่ยง การวินิจฉัย และแนวทางการรักษา กันไปแล้วใน EP 94-96 วันนี้เราจะมาซูมอินเข้าไปดูที่ตัว ข้อสะบ้า (Patellofemoral Joint - PFJ) กันให้มากขึ้นครับ

เคยสงสัยไหมครับว่า...

เวลาเรางอ-เหยียดเข่า ลูกสะบ้ามัน "ถู" หรือ "สัมผัส" กับกระดูกต้นขาส่วนไหนบ้าง?

"แรงกด" (Stress) ที่กระดูกอ่อนผิวข้อสะบ้ารับ มันมากน้อยแค่ไหนในแต่ละมุม?

ทำไมบางทีมุมงอน้อยๆ ถึงปวดมากกว่ามุมงอเยอะๆ?

ความเข้าใจเรื่อง Biomechanics (ชีวกลศาสตร์) เหล่านี้ สำคัญมากในการช่วยให้เราเลือกท่าออกกำลังกาย, ปรับเปลี่ยนกิจกรรม, และให้คำแนะนำได้อย่างสมเหตุสมผลมากขึ้นครับ มาดูกันเลย!

📌 ไขความลับ: พื้นที่สัมผัส (Contact Area) และ แรงกด (Stress) ในข้อสะบ้าขณะงอเข่า

[ภาพด้านล่าง: Patellofemoral Contact Areas] 👇 ภาพนี้แสดงให้เห็นว่าพื้นผิวสัมผัสระหว่างลูกสะบ้า (Patella) กับร่องกระดูกต้นขา (Trochlea) เปลี่ยนแปลงไปอย่างไรตามมุมงอเข่าต่างๆ ครับ (พื้นที่สีแดง = สะบ้าสัมผัสร่อง / พื้นที่สีเขียว = เอ็นต้นขาหน้าสัมผัสร่อง)

1️⃣ พื้นที่สัมผัส "ไม่เท่ากัน" ตลอดการงอเข่า! (Contact Area Changes with Flexion)

🔸 ดูภาพประกอบ: จะเห็นว่าพื้นที่สีแดง (Patella contact area) มัน "เปลี่ยนแปลง" ตลอดครับ!

🔸 เข่าเหยียดตรง (0°): ลูกสะบ้าแทบไม่สัมผัสร่อง Trochlea เลย

🔸 เริ่มงอเข่า (เช่น 30°, 60°): พื้นที่สัมผัสบนสะบ้าจะเริ่มจาก ส่วนล่าง (Distal) ก่อน แล้วค่อยๆ เลื่อนขึ้นไปส่วนบน (Proximal) และ ขยายใหญ่ขึ้น เมื่อเข่างอมากขึ้น

🔸 งอเข่าช่วงกลาง (~80°-90°): เป็นช่วงที่ "พื้นที่สัมผัสบนลูกสะบ้า" มีขนาด "ใหญ่ที่สุด" ครับ

🔸 งอเข่าลึก (>90°, เช่น 120°, 150°): พื้นที่สัมผัสบน "ลูกสะบ้า" อาจจะเริ่มคงที่หรือลดลงเล็กน้อย แต่มี "ตัวช่วย" สำคัญเข้ามา...

2️⃣ "เอ็น Quad" ช่วยรับแรง! (Quadriceps Tendon Load Sharing)

🔸 กลไกสำคัญ: เมื่อเข่างอประมาณ 50°-90° ขึ้นไป "เอ็นกล้ามเนื้อต้นขาด้านหน้า" (Quadriceps Tendon) ที่อยู่เหนือลูกสะบ้า จะเริ่มเคลื่อนมาสัมผัสกับร่อง Trochlea (พื้นที่สีเขียวในภาพ) และ "เข้ามาช่วยแบ่งรับแรงกด" จากลูกสะบ้าอย่างมีนัยสำคัญ!

🔸 ยิ่งงอลึก ยิ่งช่วยเยอะ: ยิ่งเข่างอลึก (>90°) พื้นที่สัมผัสของเอ็น Quad จะยิ่งใหญ่ขึ้นมาก อาจมากกว่าพื้นที่บนสะบ้า 1-4 เท่า! ทำให้แรงกดโดยรวมกระจายไป ไม่ได้ลงที่กระดูกอ่อนสะบ้าอย่างเดียว

3️⃣ แล้ว "แรงกด" (Stress) ที่กระดูกอ่อนสะบ้าล่ะ? อันไหนมากสุด? (Patellofemoral Stress)

🔸 Stress = แรงกระทำ / พื้นที่รับแรง (Force / Area): แรงกด (Stress/Pressure) คือ แรงกระทำทั้งหมด หารด้วย พื้นที่ผิวที่รองรับแรงนั้น

🔸 ช่วง "เข่าเหยียด/งอน้อยๆ" (Near Extension ~0°-30°): ช่วงนี้แรงกระทำ (Force) อาจยังไม่เยอะ แต่! พื้นที่สัมผัสบนสะบ้า (Area) มัน "เล็กนิดเดียว"! เมื่อพื้นที่รับแรงน้อย แรงกดต่อหน่วยพื้นที่ (Stress) ณ จุดสัมผัสนั้นจึง "สูง" ได้! 💥

🔸 ช่วง "งอเข่าลึก" (>90°): ช่วงนี้แรงกระทำ (Force) สูงขึ้นมาก แต่! พื้นที่สัมผัส "รวม" (สะบ้า + เอ็น Quad) ก็ "ใหญ่ขึ้นมาก" ทำให้แรงกระจายตัวได้ดีขึ้น ส่งผลให้ "Stress" ต่อหน่วยพื้นที่บน "กระดูกอ่อนสะบ้า" อาจจะ "ไม่สูงเท่า" ช่วงงอเข่ากลางๆ หรืออาจน้อยกว่าช่วงเหยียดด้วยซ้ำ!

🔸 ช่วงไหน Stress บนสะบ้าสูงสุด? 🔥 งานวิจัยชี้ว่า แรงกดบนข้อสะบ้า "มักจะสูงสุดในช่วงงอเข่า 60°-90°" ครับ ซึ่งเป็นช่วงที่แรงกระทำสูงขึ้นมากแล้ว แต่พื้นที่สัมผัสยังอยู่บนสะบ้าเป็นหลัก ก่อนที่เอ็น Quad จะเข้ามาช่วยเต็มที่ในมุมที่ลึกกว่านั้น

🔸 ความหนากระดูกอ่อน: ร่างกายเราปรับตัวได้ดีครับ กระดูกอ่อนบนลูกสะบ้าจะ หนาที่สุด บริเวณส่วนบน ซึ่งตรงกับบริเวณที่รับ Stress สูงสุดในช่วง 60°-90° พอดี

4️⃣ นัยยะทางคลินิก (Clinical Implications) 👨‍⚕️

🔸 การออกกำลังกาย ช่วงงอน้อยๆ (0-45°) อาจ ไม่ได้ปลอดภัยที่สุดเสมอไป สำหรับ PFJ เพราะ Stress ต่อหน่วยพื้นที่อาจสูง

🔸 การออกกำลังกาย ช่วงงอลึกๆ (>90°) อาจ ไม่ได้อันตรายที่สุดเสมอไป เพราะมีเอ็น Quad ช่วยแบ่งแรง (ถ้าทำถูกวิธีและ Load เหมาะสม)

🔸 ช่วง 60°-90° อาจเป็นช่วงที่ สร้าง Stress สูงสุด ต่อข้อสะบ้า ควรระมัดระวังหรือปรับ Load ให้เหมาะสมในผู้ป่วย PFP

🔸 การเลือก ROM ในการออกกำลังกายสำหรับ PFP จึงควร พิจารณาร่วมกับอาการปวด (Pain Monitoring - EP 80) ไม่ใช่แค่คิดว่า "งอน้อย = ดี, งอเยอะ = ไม่ดี"

💡 ข้อคิด:

✅ Biomechanics ของข้อสะบ้าซับซ้อน! แรงกด (Stress) ไม่ได้แปรผันตรงตามมุมงอเข่าเสมอไป

✅ งอน้อยๆ (0-30°): Stress อาจสูง (พื้นที่น้อย) / งอลึกๆ (>90°): Stress อาจไม่สูงเท่าที่คิด (เอ็น Quad ช่วย) / งอกลางๆ (60°-90°): Stress อาจสูงสุด

✅ ความเข้าใจนี้ช่วยให้เรา เลือกและปรับท่าออกกำลังกาย ได้อย่างสมเหตุสมผลมากขึ้น ไม่ยึดติดกับความคิดง่ายๆ แต่ดูที่กลไกและฟีดแบคจากร่างกายจริงครับ 😄

⚡️ เคสตัวอย่างจากคลินิก ⚡️

น้องนักบาสฯ (เคสเดิม) 🏀 ที่เป็น PFP (EP 94-96) มีอาการ ปวดมากขึ้น เมื่อทำท่า Mini-Squat (~30-45°) แต่ ปวดน้อยกว่า เมื่อทำ Wall Sit ที่ 90° หรือ Leg Press ช่วง 90°-30°

การประเมินเพิ่มเติม (NKT/NMI): นอกจาก Hip/Quad weakness หรือ Fear-Avoidance แล้ว พบว่าการควบคุมสะโพกที่ไม่ดี (เช่น Gluteus Medius Inhibited / TFL Facilitated) ส่งผลให้เกิด Stress ที่ PFJ มากขึ้น โดยเฉพาะในมุมที่ชีวกลศาสตร์มีความท้าทายอยู่แล้ว (เช่น ช่วง 60-90° หรือแม้แต่ช่วงงอน้อยๆ ถ้าคุมไม่ดี)

การประเมินและปรับแผน:

✅ Assessment: สังเกตอาการปวดที่สัมพันธ์กับมุมงอเข่า

✅ Pain Education: อธิบายเรื่อง Contact Area/Stress ตามมุมงอเข่านี้ (EP 98) ให้คนไข้เข้าใจว่าทำไมงอน้อยๆ ถึงปวดได้ และงอเยอะๆ ไม่ได้น่ากลัวเสมอไป ถ้า Load เหมาะสม ลดความกลัวการงอเข่าลึก

✅ Exercise Modification:

🔹 ระยะแรก: หลีกเลี่ยง/ลด Load ท่าที่เน้นช่วง 0-45° ที่ปวดมาก (🔴)

🔹 เน้นฝึกช่วงที่สบายกว่า: เช่น Wall Sit 90°, Leg Press 90°-30°, Full Squat (เบาๆ) (🟢🟡) โดย เน้นการทำงานของ Glute Medius ที่ Activate แล้ว เพื่อควบคุมแนวเข่า

🔹 ยังคงเน้น Hip Strengthening โดยรวม

🔹 ใช้ Pain Monitoring (EP 80) เป็นตัวหลักในการ Progression

✅ Manual Therapy/Corrective Exercise (NKT/NMI):

🔹 คลาย TFL ที่ Facilitated

🔹 กระตุ้น Gluteus Medius ที่ Inhibited เพื่อปรับปรุง Hip control

ผลลัพธ์:

✅ ลดความกลัวการงอเข่าลึก

✅ หาช่วง ROM และท่าที่เหมาะสมได้ดีขึ้น ออกกำลังกายได้ต่อเนื่อง ปวดน้อยลง

✅ การควบคุมสะโพกและเข่าดีขึ้น

✅ อาการ PFP โดยรวมดีขึ้น

ข้อสังเกต: ความเข้าใจ Biomechanics + การแก้ไข Neuromuscular Imbalance (NKT/NMI) + การใช้ Pain Monitoring ช่วยให้เราออกแบบโปรแกรมออกกำลังกายที่ ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ สำหรับคนไข้ PFP แต่ละรายได้ดีขึ้นครับ!

References

1. Powers, C. M., et al. (2014). J Orthop Sports Phys Ther, 44(10), 763-770.

2. Hehne, H. J. (1990). Clin Orthop Relat Res, (258), 73-85. (PMID: 12787992)

3. Elias, J. J., & Cosgarea, A. J. (2006). Am J Sports Med, 34(7), 1047-1051.

4. Huberti, H. H., & Hayes, W. C. (1984). J Bone Joint Surg Am, 66(5), 715-724. (PMID: 6725318)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

บ้านใจอารีย์คลินิกกายภาพ มี 2 สาขา

!!ยินดีให้คำปรึกษา ฟรี!!

📌สาขา เยาวราช

-แผนที่ : https://g.co/kgs/kXSEbT

-โทร : 080 425 9900

-Line : https://lin.ee/6pVt7JG