Dr. W EP. 100! 🎉 นิ้วโป้งเท้าเอียง (Hallux Valgus)? 🦶🤔 สาเหตุ & การออกกำลังกาย (ที่อาจช่วยได้!)

😄 สวัสดีครับ ฉลอง EP ที่ 100 กันด้วยเรื่องใกล้ตัวอย่าง Hallux Valgus หรือภาวะที่ นิ้วหัวแม่เท้า (Hallux) ค่อยๆ เอียงเข้าหานิ้วชี้ (Valgus deviation) และมักจะพบ ปุ่มกระดูกที่โคนนิ้วโป้งด้านในนูน (Bunion) ออกมาอย่างชัดเจนครับ

ภาวะนี้พบได้บ่อยมาก โดยเฉพาะใน ผู้หญิง (พบมากกว่าผู้ชาย 2 เท่า!) และ ผู้สูงอายุ (ความชุกประมาณ 23% ในวัยผู้ใหญ่ และ 36% ในผู้สูงอายุ >65 ปี!)

หลายคนอาจมองว่าเป็นแค่เรื่องความสวยงาม ใส่รองเท้าลำบาก แต่จริงๆ แล้ว Hallux Valgus ไม่ใช่แค่เรื่องความสวยงามนะครับ! มันสามารถส่งผลกระทบต่อ:

◾️ การเดิน: ทำให้รูปแบบการเดินผิดปกติไป

◾️ การทรงตัว: ทำให้การทรงตัวแย่ลง

◾️ ความเสี่ยงในการล้ม: เพิ่มความเสี่ยงในการหกล้มในผู้สูงอายุ

◾️ คุณภาพชีวิต: ลดทอนคุณภาพชีวิตโดยรวมลงได้

แล้วมันเกิดขึ้นได้อย่างไร? และการรักษาด้วยวิธีไม่ผ่าตัด โดยเฉพาะ "การออกกำลังกาย" จะช่วยได้จริงไหม? มาหาคำตอบกันครับ!

📌 ไขความจริง: Hallux Valgus - สาเหตุ กลไก และการรักษาด้วยการออกกำลังกาย

1️⃣ Hallux Valgus เกิดได้อย่างไร? (Pathoanatomy)

🔸 กลไกที่ซับซ้อน: ไม่ได้เกิดจากกระดูกงอกอย่างเดียวนะครับ แต่เป็นผลจากการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างหลายอย่าง :

◾️ เริ่มจากด้านในอ่อนแอ: เนื้อเยื่อด้านในของข้อโคนนิ้วโป้ง (Medial capsule, ligaments) เกิดการยืดหรือเสียหายก่อน

◾️ กระดูกฝ่าเท้าเบนเข้า: กระดูกชิ้นที่ 1 (1st Metatarsal) เคลื่อนเบนเข้าด้านใน ทำให้หน้าเท้าดูกว้างขึ้น

◾️ Sesamoids เคลื่อนออก: กระดูกกลมๆ เล็กๆ ใต้โคนนิ้วโป้ง (Sesamoids) เลื่อนออกไปทางด้านนอก

◾️ นิ้วโป้งถูกดึงเอียง: ตัวกระดูกนิ้วโป้ง (Phalanx) ถูกดึงโดยกล้ามเนื้อและเอ็นต่างๆ (เช่น Adductor Hallucis, EHL, FHL) ให้เอียงออกไปทางนิ้วก้อย และอาจมีการหมุนร่วมด้วย

◾️ กล้ามเนื้อกางนิ้วโป้งทำงานผิดปกติ: กล้ามเนื้อ Abductor Hallucis ที่ควรจะดึงนิ้วโป้งให้ตรง กลับเคลื่อนไปอยู่ใต้ข้อ ทำให้ดึงนิ้วโป้งไม่ได้ แถมอาจช่วยดึงให้งุ้มลง/หมุนเข้าอีก! -> เกิดเป็นวงจรที่ทำให้ผิดรูปมากขึ้น

🔸 ปัญหาที่ตามมา:

◾️ ปวด Bunion: ปุ่มกระดูกที่นูน (Medial Eminence) เสียดสีกับรองเท้า -> ถุงน้ำอักเสบ (Bursitis) -> ปวด บวม แดง

◾️ ปวดใต้ฝ่าเท้าส่วนอื่น (Transfer Metatarsalgia): การที่กระดูก Metatarsal ชิ้นที่ 1 เบนเข้าและอาจยกตัวขึ้น ทำให้การรับน้ำหนักเปลี่ยนไปลงที่โคนนิ้วเท้าอื่นๆ (โดยเฉพาะนิ้วชี้) มากขึ้น -> เกิดอาการปวดหรือข้อเคลื่อนได้

2️⃣ การรักษาโดยไม่ผ่าตัด... หลักฐานว่าอย่างไร? (Non-Surgical Treatment Evidence)

🔸 วิธีที่นิยมใช้: การปรับเปลี่ยนรองเท้า (หน้ากว้าง ไม่บีบ ส้นเตี้ย), แผ่นรองรองเท้า (Shoe Insoles), อุปกรณ์ดามนิ้วตอนกลางคืน (Night Splints), การทำกายภาพบำบัด (Manual Therapy, Taping, Foot Exercises)

🔸 แต่! หลักฐานโดยรวมยังอ่อนมาก! (Very Weak Evidence): งานวิจัย Meta-analysis ล่าสุด พบว่างานวิจัยส่วนใหญ่ที่ศึกษาประสิทธิภาพของการรักษาเหล่านี้ (โดยเฉพาะกลุ่มกายภาพฯ และอุปกรณ์) ยังมี คุณภาพค่อนข้างต่ำ (กลุ่มตัวอย่างเล็ก, ติดตามผลสั้น) ทำให้ ยังสรุปได้ยาก ว่าวิธีไหนให้ผลดีจริงในการ "แก้ไข" ความผิดรูป หรือ "ป้องกัน" ไม่ให้เป็นมากขึ้นในระยะยาว -> ดังนั้น การเข้าใจปัญหา และการไม่ตั้งเป้าหมายที่มันเว่อร์เกินไปจึงสำคัญมากครับ!

3️⃣ การออกกำลังกายเฉพาะที่... เน้นอะไร? (Specific Foot Exercises)

🔸 เป้าหมาย (ทางทฤษฎี/ในระยะเริ่มต้น): พยายาม กระตุ้น (Activate) การทำงานของกล้ามเนื้อ Abductor Hallucis (ตัวกาง/ดึงนิ้วโป้งให้ตรง) ให้มากขึ้น เพื่อต่อสู้กับแรงดึงของกล้ามเนื้อ Adductor Hallucis (ตัวหุบ)

🔸 ท่าหลักที่แนะนำ: Toe-Spread-Out (TSO): ถือเป็นท่าสำคัญที่ช่วยกระตุ้นกล้ามเนื้อ Abductor Hallucis ได้ดี

 วิธีทำ (ดูภาพ A-B-C):

◾️  A) ยกนิ้วเท้าทุกนิ้วขึ้น โดยฝ่าเท้าส่วนหน้า (Metatarsal heads) และส้นเท้ายังแตะพื้น

◾️ B) กดนิ้วก้อยลง และพยายามกางออกไปทางด้านนอก

◾️ C) ค่อยๆ กดนิ้วโป้งลง และพยายามกางนิ้วโป้ง เข้าด้านใน (มาทางแนวกลาง) ให้แยกออกจากนิ้วชี้ให้มากที่สุด (พยายามให้ Abductor Hallucis ทำงาน)

🔸 ท่าอื่นๆ ที่อาจมีประโยชน์: ท่า Short Foot Exercise (SFE) (EP 96/99) และ Heel Lift (Calf Raise) ก็อาจช่วยเสริมสร้างความแข็งแรงโดยรวมของเท้าและกล้ามเนื้อที่ช่วยพยุงอุ้งเท้าได้

💡 ข้อคิด:

✅ Hallux Valgus (นิ้วโป้งเท้าเอียง) เป็นภาวะที่ซับซ้อน ส่งผลกระทบต่อการใช้งานเท้าและการใช้ชีวิต ไม่ใช่แค่เรื่องความสวยงาม

✅ กลไกเกิดจากความไม่สมดุลของโครงสร้างและแรงดึงจากกล้ามเนื้อหลายส่วน

✅ การรักษาแบบไม่ผ่าตัด (เช่น ปรับรองเท้า, อุปกรณ์เสริม, กายภาพบำบัด, ออกกำลังกาย) ยังมีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์สนับสนุนค่อนข้างอ่อน ในแง่ของการแก้ไขความผิดรูปหรือป้องกันการเป็นมากขึ้นในระยะยาว

✅ อย่างไรก็ตาม การออกกำลังกายเฉพาะที่ เช่น Toe-Spread-Out (TSO) และ Short Foot Exercise (SFE) เพื่อพยายาม ฟื้นฟูการทำงานของกล้ามเนื้อ Abductor Hallucis และเสริมสร้าง Foot Core โดยรวม ก็อาจเป็นประโยชน์ ในบางราย โดยเฉพาะในระยะเริ่มต้น หรือเพื่อ จัดการกับอาการปวดและประคับประคอง ไม่ให้แย่ลงเร็ว

✅ สิ่งสำคัญคือ การเข้าใจปัญหา ตั้งเป้าหมายในการดูแลที่สมเหตุสมผล และทำ ควบคู่ไปกับการปรับเปลี่ยนรองเท้า และปัจจัยอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องครับ 😄

⚡️ เคสตัวอย่างจากคลินิก ⚡️

คนไข้หญิง อายุ 50 ปี คุณครู 👨‍🏫 เริ่มมีอาการ ปวดบริเวณโคนนิ้วโป้งเท้าขวาที่นูนออกมา (Bunion) เวลาใส่รองเท้าคัชชูทำงานเป็นเวลานาน สังเกตว่านิ้วโป้งเท้าเอียงมากขึ้นเรื่อยๆ กังวลเรื่องความสวยงามและอาการปวด แต่ ยังไม่อยากผ่าตัด

การประเมิน:

✅ พบ Hallux Valgus ชัดเจน, มี Bunion ที่กดเจ็บเล็กน้อยเมื่อเสียดสี

✅ พบเท้าแบน หรือการทำงานของ Abductor Hallucis อ่อนแรงเมื่อทดสอบ

✅ NKT/NMI Assessment: พบรูปแบบ Abductor Hallucis Inhibited / Adductor Hallucis Facilitated และพบ Imbalance อื่นๆ ที่เท้าหรือสูงขึ้นไป เช่น Tibialis Posterior Inhibited / Peroneus Longus Facilitated (สัมพันธ์กับเท้าแบน)

แผนการรักษา (Conservative Approach + NKT/NMI + Realistic Goals):

✅ Education (สำคัญมาก!):

🔹 อธิบายภาวะ Hallux Valgus และกลไกที่เป็นไปได้

🔹 เน้นย้ำเรื่องข้อจำกัดของหลักฐาน สำหรับการรักษาแบบไม่ผ่าตัดในการ "แก้ไข" ให้เท้ากลับมาตรง

🔹 ตั้งเป้าหมายร่วมกัน: เน้นที่ การจัดการอาการปวด Bunion, การชะลอไม่ให้ผิดรูปมากขึ้นเร็วเกินไป, และการเสริมสร้างความแข็งแรงเท้า

🔹 แนะนำเรื่องรองเท้า: เน้นใส่รองเท้า หน้ากว้าง (Wide toe box) ไม่บีบหน้าเท้า, ส้นไม่สูง, วัสดุยืดหยุ่น

✅ Manual Therapy & Corrective Exercise (NKT/NMI):

🔹 ใช้เทคนิค Manual Release คลาย Adductor Hallucis และ Peroneus Longus ที่ Facilitated

🔹 เน้นกระตุ้น (Activate) Abductor Hallucis ด้วยท่า Toe-Spread-Out (TSO) และ Tibialis Posterior (Inhibited)

✅ Foot Core Strengthening:

🔹 สอน Short Foot Exercise (SFE) และ Heel Raises

✅ Adjuncts (พิจารณา):

🔹 อาจลองใช้ Taping เพื่อช่วยประคองนิ้วโป้งลดการเสียดสีชั่วคราว

🔹 อาจลองใช้ Toe Separators หรือ Night Splint (แม้หลักฐานจะอ่อน แต่บางรายอาจรู้สึกดีขึ้น)

ผลลัพธ์:

✅ คนไข้เข้าใจภาวะตัวเองและมีความคาดหวังที่เป็นจริงมากขึ้น

✅ อาการ ปวด Bunion ลดลง อย่างมีนัยสำคัญเมื่อปรับรองเท้าและลดการเสียดสี

✅ อาจรู้สึกว่า ควบคุมนิ้วโป้งได้ดีขึ้นเล็กน้อย หรือชะลอการเอียงเพิ่มได้บ้าง (แต่รูปร่างเท้าโดยรวม อาจไม่เปลี่ยนแปลง อย่างชัดเจน)

✅ เท้าโดยรวมแข็งแรงขึ้น

ข้อสังเกต: การดูแล Hallux Valgus แบบไม่ผ่าตัด ควรเน้นที่ การจัดการอาการปวด, การให้ความรู้เพื่อตั้งความคาดหวังที่เหมาะสม, การปรับรองเท้า, และการออกกำลังกายเฉพาะส่วน (TSO, SFE) เพื่อหวังผลในการชะลอโรคและเพิ่มความแข็งแรงเท้า แม้หลักฐานเรื่องการแก้ไขความผิดรูปจะยังไม่แข็งแรงนักก็ตามครับ

References

 1. Nix, S., Smith, M., & Vicenzino, B. (2010). Prevalence of hallux valgus in the general population: a systematic review and meta-analysis. Journal of Foot and Ankle Research, 3, 21. (PMID: 20868524)

 2. Menz, H. B., & Lord, S. R. (2005). Gait instability in older people with hallux valgus. Foot & Ankle International, 26(6), 483–489.

 3. Menz, H. B., Dufour, A. B., Casey, V. A., Riskowski, J. L., & Hannan, M. T. (2013). Foot posture, foot function and low back pain: the Framingham Foot Study. Rheumatology (Oxford), 52(12), 2275–2282.

 4. Menz, H. B., Auhl, M., Ristevski, S., Frescos, N., & Munteanu, S. E. (2019). Severity of hallux valgus and risk of falling in older people: a prospective cohort study. Osteoarthritis and Cartilage, 27(2), 240–245. (PMID: 30415759)

 5. Menz, H. B., Roddy, E., Marshall, M., Thomas, M. J., Rathod, T., Peat, G. M., & Croft, P. R. (2016). Epidemiology of hallux valgus in the general population: the North West Adelaide health study. Journal of Foot and Ankle Research, 9, 40.

 6. Glasoe, W. M. (2019). Management of Metatarsalgia. Physical Therapy, 99(11), 1431–1443.

 7. Hurn, S. E., et al. (2021). Non-surgical treatment of hallux valgus: a systematic review and meta-analysis. Arthritis Care Res (Hoboken), 73(, 1186-1197. (PMID: 33768721)

 8. Kernozek, T. W., et al. (2002). EMG activity of the abductor hallucis muscle during the single-limb stance in subjects with plantar fasciitis. J Sport Rehabil, 11(4), 261-271. (PMID: 12704272)

 9. Gooding, T. M., et al. (2016). Intrinsic foot muscle activation during specific exercises: A T2 time magnetic resonance imaging study. J Sci Med Sport, 19(7), 534-538.

 10. Jung, D. Y., et al. (2011). Effects of foot orthoses and short-foot exercise on the cross-sectional area of the abductor hallucis muscle in subjects with pes planus: a randomized controlled trial. J Back Musculoskelet Rehabil, 24(4), 225-231.

 11. Howitt, S., et al. (2009). The relationship between foot posture and sacroiliac joint mechanics: a preliminary investigation. J Can Chiropr Assoc, 53(1), 38-47.

 12. Kim, M. H., & Kwon, O. Y. (2015). Comparison of muscle activities of abductor hallucis and adductor hallucis between the short foot and toe spread-out exercises. Journal of Back and Musculoskeletal Rehabilitation, 28(4), 775–780. (PMID: 25995546)

 13. Glasoe, W. M. (2016). Exercise treatment for hallux valgus: A related-subjects trial. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 46(, 633–641.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

บ้านใจอารีย์คลินิกกายภาพ มี 2 สาขา

!!ยินดีให้คำปรึกษา ฟรี!!

📌สาขา เยาวราช

-แผนที่ : https://g.co/kgs/kXSEbT

-โทร : 080 425 9900

-Line : https://lin.ee/6pVt7JG

📌สาขา เพชรเกษม81

-แผนที่ : https://g.co/kgs/MVhq7B

-โทร : 094 654 2460

-Line :https://lin.ee/cl1hNqe