😊 Dr. W EP. 182: "คู่มือฟื้นตัวหลัง 'ผ่าตัดหลัง'! 🚶‍♂️ ออกกำลังกายตอนไหน? ทำท่าอะไร? งานวิจัยใหม่มีคำตอบ"

สวัสดีครับ! Dr. W กลับมาอีกครั้งครับ! การผ่าตัดกระดูกสันหลังส่วนเอว ไม่ว่าจะเป็นการผ่าตัดหมอนรองกระดูก (Discectomy), การผ่าตัดเชื่อมข้อ (Fusion), หรือการผ่าตัดเปลี่ยนหมอนรองกระดูกเทียม (Total Disc Arthroplasty - DTA) ถือเป็นการรักษาที่สำคัญ แต่ความสำเร็จของการผ่าตัดไม่ได้จบลงในห้องผ่าตัดครับ กระบวนการฟื้นฟูร่างกายหลังการผ่าตัด โดยเฉพาะ "การออกกำลังกายเพื่อการบำบัด" คือหัวใจสำคัญที่จะช่วยให้ผู้ป่วยกลับมามีผลลัพธ์ที่ดีที่สุด

ในอดีต คำแนะนำหลังผ่าตัดมักจะเน้นไปที่การพักและการจำกัดกิจกรรมเป็นเวลานาน แต่ปัจจุบัน หลักฐานงานวิจัยมากขึ้นเรื่อยๆ ได้ชี้ให้เห็นถึงประโยชน์ของ การเคลื่อนไหวร่างกายแต่เนิ่นๆ (Early mobilization) และโปรแกรมการออกกำลังกายที่มีโครงสร้างชัดเจน ว่าสามารถช่วย ลดอาการปวด, ลดระดับความพิการ, ลดการใช้ยาแก้ปวดกลุ่มโอปิออยด์, และช่วยส่งเสริมความแข็งแรง, การทรงตัว, และคุณภาพการเคลื่อนไหว ได้อย่างมีนัยสำคัญ (Taylor et al., 2007; Ebenbichler et al., 2015; Atsidakou et al., 2021)

อย่างไรก็ตาม ยังคงมีความหลากหลายและความไม่สอดคล้องกันอย่างมากในโปรโตคอลการฟื้นฟู ทั้งในเรื่องของช่วงเวลาที่เริ่ม, ชนิดของการออกกำลังกาย, และการดูแลโดยผู้เชี่ยวชาญ ซึ่งส่วนหนึ่งเป็นเพราะยังขาดแนวทางเวชปฏิบัติ (Clinical guidelines) ที่ชัดเจน (Rushton et al., 2012; Manni et al., 2023)

ล่าสุด มี งานวิจัยทบทวนวรรณกรรมแบบ Narrative Review ใหม่แกะกล่อง ที่จัดทำโดยคณะทำงานจาก สมาคมกระดูกสันหลังแห่งอเมริกาเหนือ (NASS) และผู้เชี่ยวชาญรับเชิญ ที่ได้ทำการสังเคราะห์หลักฐานในปัจจุบันเกี่ยวกับการออกกำลังกายหลังการผ่าตัดหลังแต่ละประเภท เพื่อให้เรามีแนวทางที่ชัดเจนยิ่งขึ้นครับ

📊 ภาพรวมการออกกำลังกาย... ตามประเภทการผ่าตัด (General Findings by Surgery Type)

➡️ Discectomy (การผ่าตัดหมอนรองกระดูก):

การเริ่มออกกำลังกายเร็ว (Early exercise - ภายใน 0-8 สัปดาห์) ให้ผลดี! โดยช่วยปรับปรุงการทำงานของร่างกาย (Function), คุณภาพชีวิต (Quality of Life), และยังช่วย ลดอัตราการผ่าตัดซ้ำ (Reoperation rates) ได้อีกด้วย (Atsidakou et al., 2021; Afzal et al., 2022)

การเริ่มขยับตัวทันที ไม่ได้เพิ่มความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อน และการจำกัดกิจกรรมในระยะเวลาที่ สั้นลง (เช่น 2 สัปดาห์ เทียบกับ 6 สัปดาห์) ก็ให้ผลลัพธ์ที่ 1 ปี ไม่แตกต่างกัน ซึ่งหมายความว่าผู้ป่วยอาจไม่จำเป็นต้องพักนานอย่างที่เคยเชื่อกัน (Bono et al., 2017)

➡️ Fusion (การผ่าตัดเชื่อมข้อกระดูกสันหลัง):

โปรแกรมการออกกำลังกายที่ มีผู้เชี่ยวชาญดูแล (Supervised) และเป็นแบบ ผสมผสาน (Multimodal) จะช่วยให้ผลลัพธ์ที่ดีขึ้นอย่างชัดเจนที่ 6 เดือนหลังผ่าตัด

ช่วงเวลาที่เหมาะสมในการเริ่ม: มักจะเริ่มช้ากว่าการผ่าตัดชนิดอื่น (เช่น ที่ 12 สัปดาห์หลังผ่าตัด) เพื่อให้เวลากระดูกเชื่อมติดกันอย่างมั่นคงก่อน

ช่องว่างในการรักษา: มีข้อมูลที่น่าสนใจว่ามีผู้ป่วย เพียงประมาณ 29% เท่านั้นที่ได้รับการฟื้นฟูแบบมีผู้ดูแลภายในหนึ่งปีหลังผ่าตัด ซึ่งแสดงให้เห็นถึงช่องว่างในการดูแลที่สำคัญ (Gouzoulis et al., 2024)

➡️ DTA (การผ่าตัดเปลี่ยนหมอนรองกระดูกเทียม):

การออกกำลังกายที่เริ่มประมาณ 2-3 สัปดาห์หลังผ่าตัด ช่วยให้ผลลัพธ์ดีขึ้น

ความถี่และการดูแลที่มากขึ้น มีความสัมพันธ์กับการฟื้นตัวที่ดีขึ้น (Canbulat et al., 2011; Green et al., 2016)

📝 หลักการออกแบบโปรแกรมออกกำลังกาย (Principles of Exercise Prescription)

ไม่มีสูตรสำเร็จ (No "One-Size-Fits-All"): ปัจจุบันยังไม่มีแนวทางเวชปฏิบัติที่เป็นมาตรฐานเดียว ดังนั้นโปรแกรมจะต้อง "ออกแบบให้เหมาะสมกับแต่ละบุคคล (Individualized)"

ปัจจัยที่ต้องพิจารณาในการออกแบบโปรแกรม:

➡️ ปัจจัยด้านผู้ป่วย (Patient-related): สมรรถภาพร่างกายพื้นฐานก่อนผ่าตัด, โรคประจำตัวอื่นๆ, และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง ความเชื่อและความกลัวต่อการเคลื่อนไหว (Kinesiophobia) เป็นปัจจัยสำคัญอย่างยิ่งที่ส่งผลต่อการฟื้นตัวและความร่วมมือในการรักษา (Archer et al., 2014; Wertli et al., 2014)

➡️ ปัจจัยด้านการผ่าตัด (Surgery-related): ระยะเวลาการซ่อมแซมของเนื้อเยื่อแตกต่างกันไป:

Discectomy/DTA: เนื้อเยื่ออ่อนจะใช้เวลาประมาณ 6 สัปดาห์ ในการซ่อมแซมเบื้องต้น

Fusion: การเชื่อมติดของกระดูก (Bony fusion) จะใช้เวลาอย่างน้อย 12 สัปดาห์ หรือมากกว่านั้น

ระยะเวลาเหล่านี้เป็นตัวกำหนดว่าเมื่อไหร่ที่เราจะสามารถเริ่มการออกกำลังกายที่หนักขึ้นได้อย่างปลอดภัย

💪 องค์ประกอบของโปรแกรมฟื้นฟู (Components of a Rehab Program)

โปรแกรมการฟื้นฟูที่ครอบคลุมควรประกอบด้วยองค์ประกอบต่างๆ ดังนี้:

➡️ Range of Motion (ROM - องศาการเคลื่อนไหว):

หลังผ่าตัด องศาการเคลื่อนไหวของหลังส่วนล่างมักจะจำกัด ทั้งจากตัวโรคเองและการจำกัดการเคลื่อนไหวในช่วงแรก ดังนั้นการ ค่อยๆ นำการเคลื่อนไหวกลับเข้ามาอย่างเป็นขั้นตอน (Graded reintroduction) จึงสำคัญมาก

(จาก Fig. 1 ในงานวิจัย) จะมีท่าทางบางอย่างที่ควรระมัดระวังในระยะแรก (เช่น การก้มตัวพร้อมบิดตัว) แต่ท่าเหล่านี้ก็จำเป็นต้องถูกนำกลับมาฝึกในระยะหลังเพื่อให้สามารถกลับไปใช้งานได้เต็มที่

Neural Mobilization (การขยับเส้นประสาท): หลักฐานยังไม่สอดคล้องกัน ไม่แนะนำ ให้ทำหลังการผ่าตัด Discectomy (Brotis et al., 2025) แต่ อาจจะมีประโยชน์ หลังการผ่าตัด Fusion (Elsayyad et al., 2021)

➡️ Muscle Function (การทำงานของกล้ามเนื้อ):

ความอ่อนแรงของกล้ามเนื้อลำตัวและขามักจะเกิดขึ้น และ ไม่สามารถหายเองได้ เพียงเพราะการผ่าตัดได้แก้ไขปัญหาเชิงโครงสร้างแล้ว เราจำเป็นต้อง "ฝึก" มันใหม่

ท่าเริ่มต้นที่ปลอดภัย: ท่า Abdominal draw-in (การแขม่วท้องเพื่อกระตุ้น TrA) และการเกร็งกล้ามเนื้อแกนกลางลำตัวแบบ Isometric เป็นทางเลือกที่ดีในการเริ่มต้น

➡️ Balance (การทรงตัว):

ผู้ป่วยหลังผ่าตัดหลังมักจะมีปัญหาการทรงตัวที่ยังคงอยู่ ซึ่งจำเป็นต้องได้รับการฝึกโดยเฉพาะ

ควรมีการฝึกที่ท้าทายมากขึ้น เช่น Dual-task (ทำกิจกรรมอื่นพร้อมกับการทรงตัว) และ Reactive balance (การตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นที่ไม่คาดคิด)

➡️ Movement Quality (คุณภาพการเคลื่อนไหว):

หากผู้ป่วยมีรูปแบบการเคลื่อนไหวที่ผิดปกติ ควรได้รับการแก้ไขด้วย Motor control exercises และการ จำลองสถานการณ์ในชีวิตจริง (เช่น ฝึกการลุกจากรถ, การก้มหยิบของ)

🏃‍♀️ เป้าหมายกิจกรรมทางกายในชีวิตประจำวัน (Physical Activity Guidelines)

การกลับไปมี Active lifestyle เป็นเป้าหมายที่สำคัญมาก:

➡️ จำนวนก้าวต่อวัน (Steps/day):

ควรทำให้ได้อย่างน้อย 3,500 ก้าว/วัน ภายใน 6 สัปดาห์

และอย่างน้อย 8,000 ก้าว/วัน ภายใน 12 สัปดาห์

การมีกิจกรรมทางกายที่สูงขึ้นสัมพันธ์กับคะแนนความพิการ (Oswestry) ที่ดีขึ้น และการใช้ยาโอปิออยด์ที่ลดลง (Master et al., 2021)

➡️ ความหนัก (Intensity):

ควรทำกิจกรรมความหนักปานกลาง (เช่น เดินเร็ว) ให้ได้ อย่างน้อย 150 นาทีต่อสัปดาห์

มีงานวิจัยที่น่าทึ่งพบว่าการทำกิจกรรมในระดับนี้สามารถ ลดความจำเป็นในการผ่าตัดซ้ำและลดอาการปวดเรื้อรังได้มากกว่า 50%! (Mancuso et al., 2017)

📊 การประเมินและติดตามผล (Assessment Strategies)

การติดตามความคืบหน้าควรใช้กรอบการประเมินแบบหลายมิติ:

Patient-Reported Outcomes (PROMs): แบบสอบถามที่ให้ผู้ป่วยรายงานอาการด้วยตนเอง เช่น ODI

Physical Capacity Tests: การทดสอบสมรรถภาพทางกาย เช่น Timed Up and Go (TUG - ถ้า > 12 วินาที เสี่ยงล้ม), Sorensen test (วัดความทนทานกล้ามเนื้อหลัง)

Wearable Technology: อุปกรณ์สวมใส่ (เช่น Smartwatch) ให้ข้อมูลที่ 객관적 และต่อเนื่อง เช่น ความเร็วในการเดิน (ถ้า < 0.7 m/s เสี่ยงล้ม), จำนวนก้าว, อัตราการเต้นของหัวใจ, และการนอนหลับ ซึ่งช่วยเสริมข้อมูลจากแบบสอบถามได้เป็นอย่างดี

💡 Dr. W's Take: ข้อคิดจาก Dr. W

➡️ ออกกำลังกายหลังผ่าตัดหลัง... ปลอดภัยและได้ผลดี! นี่คือข้อความที่สำคัญที่สุดครับ

➡️ "เริ่มเร็ว" คือหัวใจ แต่ "ความเร็ว" ของแต่ละคนไม่เท่ากัน: การเริ่มขยับตัวแต่เนิ่นๆ นั้นดี แต่ "ช่วงเวลาที่เหมาะสม" จะต้องเคารพระยะเวลาการซ่อมแซมของเนื้อเยื่อตามประเภทการผ่าตัดเสมอ

➡️ การมีผู้เชี่ยวชาญดูแลสำคัญมาก: ข้อมูลชี้ว่ามีผู้ป่วยจำนวนมากที่ไม่ได้รับการฟื้นฟูแบบมีผู้ดูแล ซึ่งเป็นช่องว่างที่น่าเสียดาย นักกายภาพบำบัดสามารถช่วยวางแผนและนำทางการฟื้นฟูที่ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพได้

➡️ การฟื้นฟูไม่ได้มีแค่ "Core Stability": โปรแกรมที่ดีต้องครอบคลุมทั้งการเพิ่ม ROM, การทรงตัว, คุณภาพการเคลื่อนไหว, และที่สำคัญคือการส่งเสริมให้ผู้ป่วยกลับไปมีกิจกรรมทางกายในระดับที่เหมาะสม

➡️ เป้าหมายไม่ใช่แค่การ "หาย" จากการผ่าตัด แต่คือการสร้างร่างกายที่ "แข็งแรงและทนทาน" กว่าเดิม เพื่อลดความเสี่ยงของปัญหาในอนาคตครับ!

📖 References:

➡️ O'Connor, S. R., et al. (2025). Therapeutic Exercise Following Lumbar Spine Surgery: A Narrative Review From the North American Spine Society Section on Interdisciplinary Spine. North American Spine Society Journal.

➡️ Atsidakou, N., et al. (2021). Early versus late mobilization after lumbar discectomy: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Clinical Orthopaedics and Trauma, 16, 99–105.

➡️ Bogaert, L. V., et al. (2022). Multidisciplinary rehabilitation versus usual care after lumbar fusion for chronic low back pain: a multicentre, parallel-group, randomised controlled trial. The Lancet Rheumatology, 4(11), e779-e789.

➡️ Manni, T., et al. (2023). Clinical practice guidelines on the effectiveness of physical and rehabilitation interventions in the management of low back pain: a systematic review. Archives of Physiotherapy, 13(1), 21.

➡️ Bono, C. M., et al. (2017). Postoperative activity restrictions after posterior lumbar surgery: a prospective, randomized study. European Spine Journal, 26(3), 905–912.

➡️ Madera, M., et al. (2017). A randomized controlled trial of a home-based personal trainer-led exercise program for patients with chronic low back pain after lumbar fusion. Journal of Neurosurgery: Spine, 26(6), 694–704.

➡️ Archer, K. R., et al. (2014). The role of patient-related psychosocial factors in the prediction of pain and function after spine surgery: a systematic review. The Spine Journal, 14(5), 759–767.

➡️ Grabowski, G., & Cornett, C. A. (2013). Bone graft and fusion-enhancing substances. Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons, 21(1), 51–60.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

บ้านใจอารีย์คลินิกกายภาพ มี 2 สาขา

!!ยินดีให้คำปรึกษา ฟรี!!

📌สาขา เยาวราช

-แผนที่ : https://g.co/kgs/kXSEbT

-โทร : 080 425 9900

-Line : https://lin.ee/6pVt7JG

📌สาขา เพชรเกษม81

-แผนที่ : https://g.co/kgs/MVhq7B

-โทร : 094 654 2460

-Line :https://lin.ee/cl1hNqe